“Einde der tijden?”
Preek in de Oud-katholieke kerk in Amsterdam door ass. pastoor Peter-Ben Smit
Lezingen:
Nehemia 9, 16-20
Psalm 78, 13-22
Romeinen 8, 31-39
Matteüs 14, 13-21
In de +Naam van de Vader, de Zoon, en de Heilige Geest. Amen.
Gemeente,
Het “einde der tijden”, het laastste thema in onze preekserie, het einde der tijden kreeg enige maanden geleden een opmerkelijke actualiteit vanwegde voorspelling, dat op 21 mei het laatste oordeel zou plaatsvinden. Tragisch. Er was niets van een oordeel te bespeuren. Degene, die hierin geloofden, waren zonder meer erg teleurgesteld. Het was nog tragischer, voor hen, die enorm in angst hebben zaten vanwege deze dag, of die juist huis en haard verkochten omdat het er toch niet meer toe deed, of om juist aan een grote campagne deel te nemen, om zoveel mogelijk mensen te waarschuwen en, misschien nog, te bekeren.
Ik denk dat de emotie, die de meeste mensen, die zich hierdoor aangesproken voelden, toch die van grote angst was. Want…wie wist eigenlijk, wie God uitgekozen had, om te redden? Angst voor het oordeel heeft vaak een belangrijk deel uitgemaakt van christelijke prediking en onderricht. Misschien ben u ook opgegroeid met dit oordeel als een belangrijk thema. Misschien ook niet, misschien is het eerder een wat exotisch of zelfs ongemakkelijk thema.
De angst voor het oordeel grondt, denk ik, aan de ene kant in verschillende bijbelse teksten, die God’s oordeel schilderen, aan de andere kant gronden ze ook in de zelfkennis van mensen, van ons, die weten, dat zet het niet allemaal perfect hebben gedaan, soms zelfs helemaal niet perfect. Tegelijkertijd speelt op de achtergrond ook wel een voorstelling van het oordeel als een soort rechtbank een rol, met God, of zelfs Christus, als strenge rechter, die iedereen geeft, waar hij of zij recht op heeft.
Nu speelt God’s rechtvaardigheid een zeer belangrijke rol in de christelijke traditie. Bijna vanzelfsprekend, zou je zeggen: want wat is nu een onrechtvaardige God? Toch lijkt er meer aan de hand te zijn dan blinde rechtvaardigheid als het om het handelen van God gaat, zoals dit in de Schrift beschreven wordt. In de eerste lezing, die we vaandaag hoorden, bijvoorbeeld verhaalt de profeet Nehemiah, hoe God’s volk God op iedere denkbare manier bedroog en kwetste, maar God toch trouw bleef. Op dezelfde manier bracht de tweede lezing de overtuiging tot uitdrukking dat God trouw is aan zijn beloftes en zijn kinderen niet in de steek laat. Het statement: als God voor ons is, wie kan er dan tegen ons zijn, heeft ook precies deze achtergrond: in deze wereld, die, zo geloofde Paulus, haar spoedige einde tegemoet ging, zal God trouw blijven aan zijn volk, heeft hij niet zijn eigen Zoon voor dit volk gegeven? Deze logica gaf de vroegste christenen hoop in de bange tijden waarin zij leefden, politiek, maatschappelijk, maar ook met het oog op God’s komende oordeel.
God is daarmee trouw, barmhartig, en geduldig, wat troostrijk kan zijn en moedgevend, ten aanzien van beelden van het oordeel, en ten aanzien van het eigen geweten. Maar hoe is het nu met het oordeel, het einde der tijden? Het evangelie van vandaag geeft daarover wat te zeggen. Dat ligt misschien niet voor de hand. Het gaat daar immers om Jezus, die een grote groep mensen te eten geeft, niet om een dreigend oordeel, en de tijd gaat ook gewoon verder. Toch gebeurt hier iets, dat direct met oordeel, direct met het einde, direct met het komen van Gods rijk, Gods heerschappij te maken heeft. Want wat gebeurt er? Uit een groep mensen, die zonder eten, zonder structuren, en zonder toekomst zijn, onstaat een gemeenschap. Deze gemeenschap is een gestalte van Gods rijk, of beter gezegd, Gods heerschappij op aarde, die mensen samenbrengt en samenleven mogelijk maakt. Maar is dat dan nog wel een oordeel? Het is dit zeker, het is een oordeel over alle machten en krachten, die leven onmogelijk maken. Net voordat Jezus deze grote maaltijd aanricht, is er bijvoorbeeld ook over een andere maaltijd verteld, namelijk over het maal waarbij Herodes het hoofd van Johannes de Doper aan tafel laat brengen op een schotel. Tegenover dit maal des doods staat bij Jezus het maal des levens. Ook dit is oordeel, een oordeel dat een uitzichtsloze situatie tot nieuw leven voert. Het is een oordeel, dat wat krom is recht maakt, echte recht-vaardiging is het op deze manier – daar had Paulus het ook over, in zijn brief, die we hoorden. Het heil, dat Jezus brengt, van godswege, maakt “heel.” Wat krom is of onrechtvaardig, wordt recht, ge-recht gemaakt, zodat leven met God weer mogelijk wordt. Heil maakt heel – ook dat is een manier , om over het komen van Gods rijk, het einde der tijden te denken. Je zou het ook nog anders kunnen zeggen: met de wapenspreuk van onze bisschop Dick Schoon: Deus justus et salvans: God is rechtvaardig en reddend, God is op zo’n manier rechtvaardig, dat dit tot redding en welzijn van de schepping voert.
Maar hoe is het nu met dat einde? Is het niet toch zo, dat er op een goed moment een bijltjesdag is, waarop aan alles een einde wordt gemaakt? Verschillende bijbelse beelden leggen dat eigenlijk wel voor de hand. De kosmologische voorstellingen, die hierbij voorkomen, inclusief natuurrampen, engelen, en vurige poelen voor hen, die te licht zijn bevonden, geven hiertoe aanleiding. Het is verleidelijk, om te zeggen: inderdaad, het is zelfs waarschijnlijk dat de aarde een keer vergaat, misschien zijn we zelfs zelf hard op weg, dat voor elkaar te krijgen door milieuvervuiling, klimaatverwarming, en wat niet al. Toch gaat het bij het oordeel, bij het einde der tijden niet in eerste instantie om de ondergang van de wereld. Op basis van wat ik al heb gezegd, ligt het eigenlijk al voor de hand: bij het einde der tijden gaat het om de voleinding van deze wereld, de vervulling van deze wereld van Gods heerschappij, de vervulling van deze wereld met Gods liefde, waarbij dat was krom was, recht gemaakt wordt, wat ziek is, gezond gemaakt, onheil wordt geheeld. Dat lijkt me de uiteindelijke inhoud van God’s oordeel, het doorzetten van Gods rechtvaardigheid op een manier, die leven mogelijk maakt. Dat is de voleinding der tijden, een einde ook, om naar uit te zien.
Amen.